Vloek of zegen van een HBO-plafond binnen het publieke veiligheidsdomein (deel 2)

In een serie van drie artikelen onderzoekt projectleider en loopbaancoach Wil Houtzager de zin en onzin van het zogeheten ‘hbo-plafond’. Het gaat om de harde eis dat je pas mag doorgroeien naar bepaalde functies als je een hbo-diploma hebt.

In het eerste deel van deze reeks bekeken we de vraag vanuit het perspectief van de organisatie en de medewerker. In dit artikel gaan we in op de vraag: is hbo werk- en denkniveau altijd nodig?

Wat is hbo werk- en denkniveau?

Als eerste kijken we naar wat het betekent als iemand op hbo-niveau kan denken en werken. Dat gaat over hoe iemand informatie begrijpt en verwerkt. Dit noemen we ‘algemene intelligentie’. Die bestaat uit vier onderdelen:

• Taal en begrijpen: hoe goed je woorden en zinnen begrijpt en jezelf duidelijk kunt uitdrukken.
• Logisch nadenken: hoe goed je patronen herkent, logisch redeneert en dingen ruimtelijk kunt overzien.
• Werkgeheugen: hoeveel informatie je tegelijk kunt onthouden tijdens het werk.
• Denksnelheid: hoe snel je informatie verwerkt en eenvoudige taken uitvoert.

Niet iedereen is in alles even goed. Je kunt op sommige onderdelen sterker zijn dan op andere, en toch gemiddeld op hbo-niveau functioneren.

Is hbo werk- en denkniveau altijd nodig?

Janna werkt al 12 jaar bij de politie. Ze begon met een mbo-opleiding en heeft in de praktijk veel geleerd. Ze leidt soms al een team, communiceert goed en blijft rustig in spannende situaties. Maar als ze officieel wil solliciteren op een leidinggevende functie, wordt ze afgewezen. Waarom? Ze heeft geen hbo-diploma. In veel functieomschrijvingen staat dat je hbo-niveau moet hebben, zeker bij leidinggevende banen. Dat klinkt logisch: je moet kunnen samenwerken, overleggen en mensen aansturen. Daarvoor zijn vooral sociale en communicatieve vaardigheden belangrijk.

Toch kijken organisaties vaak vooral naar iemands denkvermogen – de intelligentie. Bij dit soort functies gaat het dan met name om hoe goed je kunt praten, luisteren en uitleggen. Andere manieren van denken, zoals rekenen of ruimtelijk inzicht, spelen een kleinere rol. Mbo’ers zoals Janna doen dit werk vaak al in de praktijk. Ze hebben ervaring, zijn goed met mensen en nemen verantwoordelijkheid. Maar omdat ze geen hbo-papiertje hebben, mogen ze niet doorgroeien. Dat voelt oneerlijk. We zouden beter moeten kijken naar wat een functie écht vraagt – en of iemand dat in de praktijk al laat zien, met of zonder diploma.

Beter beeld van wat een functie echt vraagt

Het verhaal van Janna laat zien dat een hbo-stempel op een functie plakken alleen niet genoeg is om de juiste mensen te vinden. Bij Breef horen we dit vaker: mensen met een mbo-achtergrond die in de praktijk veel hebben geleerd, maar toch vastlopen omdat ze geen hbo-diploma hebben. Daarom is het belangrijk om per functie beter te kijken wat er precies nodig is. Gaat het vooral om goed kunnen praten en overleggen? Of om logisch nadenken, informatie verwerken of juist omgaan met mensen? Door dit duidelijker te maken, doe je meer recht aan wat iemand écht kan. En dat geeft ook meer kansen aan mbo’ers die zijn doorgegroeid en hun vaardigheden hebben bewezen.

In het derde en laatste deel van deze reeks kijken we naar oplossingen die helpen om het hbo-plafond eerlijker en slimmer toe te passen.